Dünyayı değiştiren icatlar 1: Pusula
DÜNYANI DEĞİŞTİREN İCATLAR #1: Pusula
Dünya’nın 4.5 milyar yaşında olduğunu düşünürsek, insanların bu gezegende oldukça kısa bir zaman diliminde yer aldığını söyleyebiliriz. Ancak bu kısa dönemde bile birçok yeni icat ortaya çıktı. Tekerleğin buluşundan, uydu interneti Starlink projesine kadar birçok yenilik, insan yaşamının seyrini oldukça değiştirdi.
Dünyayı değiştiren icatlar yazı dizimizin ilk bölümünde, pusulanın icadı ve gelişim sürecine daha yakından bakacağız.
PUSULANIN TARİHİ
12. yüzyılda denizciler, yön bulmak için mıknatıs taşlarını kullanıyordu. Küçük bir miknatıs taşını bir çöp üzerine yerleştirdikten sonra denize bırakan denizciler, çöpün Dünya’nın manyetik alan çizgileriyle aynı hizaya gelip, bir ucunun Kutup Yıldızı‘nı gösterdiğini keşfetti.
Bu keşfin ardından ikinci bir keşif daha yapan denizciler, mıknatıs taşına uzun süre temas ettirilen demir veya çelik bir iğnenin de kuzey-güney yönlerinde hizalandığını gözlemledi.
(Fotoğraf: Mıknatıs taşı ve üzerindeki çiviler)
Aslına bakacak olursak; dünyaya yön veren buluşların başında gelen pusulanın, kim tarafından icat edildiği bilinmiyor. 12. yüzyılda muhtemelen Çinli ve Avrupalı denizciler tarafından ayrı ayrı keşfedilen pusula, başka teoriye göre ise önce Çinliler tarafından keşfedilip, Araplar vasıtasıyla Avrupa medeniyetine ulaştı.
AVRUPA’NIN PUSULA İLE TANIŞMASI
İlk olarak 1200 yılında Fransa’da söz edilmeye başlanan pusula, 1207 yılında İngiltere’ye ve 1213 yılında İzlanda’ya gelerek, ilk defa Avrupa ülkeleriyle tanıştı. Ancak o zamanlar pusula, günümüzden farklı olarak son derece ilkel bil aletti ve geliştirilmesi gerekiyordu.
Pusula hakkındaki ilk önemli geliştirmeyi, 13. yüzyıl‘da manyetizma hakkında çalışmalar yürütüp, mıknatısların özelliklerini araştırmış olan Fransız bilim insanı Pierre de Maricourt yaptı. İğneyi bir mile geçiren Maricourt, bu düzeneği yarı saydam ve derecelendirilmiş bir kutunun içine yerleştirdi. Daha sonra 1269 yılında bir kitap yayınlayan Maricourt, ilk defa ‘kutup’ kelimesinden bahsetti.
PUSULANIN ÇALIŞMA PRENSİBİ
Yeryüzünü; bir ucu kuzeye, diğer ucu güneye uzanan devasa bir mıknatıs gibi düşünelim. İşte bu dev mıknatıs, pusula sayesinde doğru yönü bulmamıza olanak tanıyor.
Aslında pusulanın tek çalışma prensibinin, Dünya’nın manyetik alanı olduğunu söyleyebiliriz. Serbestçe hareket edebilecek şekilde, pusulanın merkezine yerleştirilen iğne, serbest kaldığında her zaman Dünya’nın kuzey kutbuna doğru yöneliyor.
(Fotoğraf: Dünya’nın manyetik alanı)
PUSULA ÇEŞİTLERİ
Pusula çeşitlerine baktığımızda, kullanım alanlarına göre değiştiğini görüyoruz. Bazı pusulaların kullanımı çok kolayken, bazılarıyla ise yön bulmak oldukça zordur. Örneğin, askeri tip pusulalar daha çok hassas ölçümlerin yapılabilmesi için tasarlanmıştır; hassas ölçüm yapılması zor olduğundan bu tip pusulaların kullanımları da oldukça zordur. Standart veya aynalı pusulaların kullanım alanı ise daha yaygındır.
Kerteriz (açıklık) pusulası:
Kerteriz, herhangi bir cismin yönü ile esas alınan yön arasındaki açıya deniyor. Bu tip pusulalar, Manyetik güney açısını belirlemek için herhangi bir gök cismini kullanıyor.
Asma pusula:
Gemilerin seyir kamaraları ile süvari ve ikinci kaptan kamaralarının kemerlerine baş aşağı olarak asılan bu özel pusula, süvari ve ikinci kaptanın dinlenirken gemi rotasını kontrol etmesini sağlıyor.
Elektromanyetik pusula:
Hareketli donanımı bir eksen çevresinde dönen ve aygıttan bağımsız bir manyetik alanın etkisindeki bir mıknatıstan oluşan bu pusulalar, genellikle uçaklarda kullanılıyor.
Sıvılı pusula:
Pusula salımını en aza indirmek için, içerisinde su ve alkol karışımı bir sıvı olan kaba yerleştirilmiş pusula tipidir. İki büyük mıknatıstan oluşan bu tip pusulalar, sürtünmeyi en aza indirerek daha doğru bir sonuç ortaya çıkmasını sağlıyor.
(Fotoğraf: Elektromanyetik pusula)
PUSULA ÖZELLİKLERİ
- Mıknatıs iğnesinin kuzeyi gösteren ucu her zaman renkli olur.
- Pusulada, içi sıvı ile dolu olan döner kapsül ve pusula iğnesi bulunur. Kapsülün görevi pusula iğnesindeki titreşimleri azaltarak daha doğru sonuç elde etmeyi sağlamaktır.
- Kapsül çevresindeki çember, üzerinde 0-360 arasındaki dereceler ile işaretlenir.
- Pusula iğnesinin altında yön oku ve yön okuna paralel olan meridyen çizgileri bulunur ve bu çizgiler kapsül ile birlikte döner.
- Referans çizgisi ve açı değerleri yön oku ve meridyen çizgilerinin bulunduğu düzlemden okunur.
- Tabanın şeklinin dikdörtgen ve şeffaf olması, döner kapsül altında gidilecek yeri gösteren okun bulunması ve pusulanın kenarının uzun olması kullanım açısından kolaylık sağlar.
- Pusula kullanılarak sadece kuzey yönü değil diğer ana yönler ve ara yönler de bulunabilir.
Dünyayı değiştiren icatlar yazı dizimizin birinci bölümünün sonuna geldik. Bir sonraki bölümde bambaşka yeni icatlarla karşınızda olacağız. Bizi takip etmeye devam edin.
Benzer Haberler:
